This is main content

Omdenken: gebruik de natuurlijke kwaliteit van bodem en water

10 mei 2023

Klimaatverandering en intensief gebruik van ons bodem- en watersysteem vragen om actie. “Het is urgent en van groot belang dat we van richting veranderen”, staat in de beleidsbrief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De conclusie van het ministerie: water en bodem worden sturend bij ruimtelijke planvorming. Wat is de visie hierop van adviseur bodem Margot Bressers en adviseur water Marc Maessen van de ODZOB? 

Beiden erkennen direct en heel duidelijk de urgentie. Ze zien ook dat dit al jaren speelt, en dat het nu de hoogste tijd is voor een omslag in denken en handelen.

Marc Maessen (links|) en Margot Bressers (rechts)

Marc Maessen (links) en Margot Bressers (rechts)

Samenwerken aan omslag

“We kunnen niet meer oeverloos gebruikmaken van onze bodem: de tijd van makkelijk vergunningen verlenen voor allerlei doeleinden is voorbij,” zegt Marc. “Het is tijd voor een omslag in denken en handelen: niet meer de ruimte naar onze hand zetten, enkel en alleen voor het gebruiksdoel dat we voor ogen hebben. Maar kijken: wat zijn de oorspronkelijke kenmerken van de bodem? Is er van nature een hoge waterstand, bijvoorbeeld in broekland (het heet niet voor niets zo)? Dan moeten we dus niet gaan ontwateren zodat die geschikt wordt voor, zeg, aardappels. We moeten echt goed kijken naar de staat van de bodem en naar het gebruik van water. Dat betekent niet per se een nee, maar wel dat we soms iets anders moeten verzinnen. Daarin werken we samen met provincie, gemeenten en waterschappen.”

Af van gewoontedenken

Hij vervolgt: “Dat omdenken geldt voor ons, als overheidsinstantie, en ook voor de maatschappij. We zijn in Nederland altijd gewend om met water te leven. Water was er altijd te over! Nu is het tijd om ook rekening te houden met droge tijden. Hoe gaan we zuiniger om met water? De voorraad kán op, dat zijn we niet gewend. Dat betekent dat we bij gebiedsontwikkelingen goed moeten nadenken over hoe we overschotten kunnen vasthouden en hoe we die in droge tijden kunnen benutten.” “Want,” legt Margot uit, “we onttrekken meer water dan de natuur aanvult. De natuurlijke watervoorraad raakt uitgeput. Dat dwingt ons allemaal om als doel te stellen: hoe zorgen we voor voldoende water, en: hoe zorgen we voor schoon water. Zo moeten we volgens mij af van de gewoonte dat we 75% (!) van ons drinkwater gebruiken voor andere doeleinden, zoals het doorspoelen van de wc en het sproeien van onze tuin.”

Marc: “In Brabant halen we al ons drinkwater uit de bodem. Goed en gezond water, uit eeuwenoude bronnen. Maar we lopen tegen de grenzen aan. Niet alleen van de beschikbaarheid van drinkwater voor onszelf, maar ook van water voor planten en dieren. Bij het inrichten van ons landschap moeten we dat meenemen en tegelijkertijd de maatschappelijke doeleinden zoals de woningbouw en de energietransitie niet uit het oog verliezen.”

Slimme natuur

“Water en bodem zijn één,” illustreert Margot aan de hand van het voorbeeld van een spons. “Een gezonde bodem heeft een sponswerking. De hoge zandgronden verdrogen. We moeten toe naar herstel van die sponswerking. Dat leidt tot een robuust grondwatersysteem. Beekdalen worden hersteld wat ten goede komt aan de waterkwantiteit. Het water wordt langer vastgehouden. In gebiedsprogramma’s treffen we maatregelen zoals verhoging van het grondwaterpeil en vermindering van ontwatering. Dan herstelt de sponswerking van onze hoge zandgronden. Zo slim is de natuur! Het helpt ons aan voldoende water voor de toekomst, maar dat kan dus alleen als we verstandig gebruikmaken van de bodem, en gebieden gebruiken waarvoor ze het meest geschikt zijn.”

Niet alles is maakbaar

Marc: “Even wennen, want wij Nederlanders zijn heel goed in afgraven en verplaatsen.” Al dat gegraaf leidt tot een slechte voedingsbodem. Er is geen natuurlijk bodemherstel meer, wat weer leidt tot verstoring van het afvoer- en watersysteem. “We zullen er rekening mee moeten houden dat niet alles ’maakbaar’ is. Soms krijg je dan natte voeten, inderdaad. Je kunt ook creatief zijn: bijvoorbeeld de kelder lekdicht maken, in plaats van de grond ophogen. Gelukkig wordt er bij het ontwerp van nieuwe wijken al veel rekening gehouden met toe- en afvoer van regenwater.”

Vitale bodem

Niet alleen water, ook het begrip bodem staat in een ander daglicht. Margot: “Bij de Omgevingsdienst wás het zo dat we vooral bezig waren met het begrip bodemverontreiniging. Dat begrip is nu breder: we spreken van bodemvitaliteit.” Dat past in de visie die Marc zojuist schetste. Margot: “We kijken naar de oorspronkelijke bodem, gaan voor duurzame gronden.” Door de bodem te gebruiken waarvoor die het meest geschikt is, voorkom je bodembelasting door bijvoorbeeld gebruik van kunstmest en verspreiding van metalen of PFAS. Bijkomend voordeel: hoogwaardig lokaal gebruik zorgt voor minder transport, kost minder energie en veroorzaakt minder CO2-uitstoot.

Zo kunnen we onze waardevolle Brabantse bodem nog heel lang goed en vruchtbaar gebruiken, zonder die uit te putten. En: wentelen we het probleem niet af op toekomstige generaties.

Meer informatie of vragen over dit onderwerp? Neem contact op met de ODZOB via het algemene telefoonnummer 088 3690 369 en vraag naar Marc Maessen of Margot Bressers.

Slider

Cookie control

Cookie opties

  • Functionele cookies

    Deze website plaatst functionele cookies om de website goed te laten functioneren.

  • Analytische cookies

    Deze website plaatst analytische cookies van om de website te verbeteren en het gebruik te meten. De gegevens die verzameld worden zijn niet te herleiden naar een persoon.

  • Ik accepteer social media cookies

    Ik ga akkoord met het plaatsen van cookies zodat ik social media content kan zien. Deze social media netwerken kunnen mijn gegevens verzamelen voor eigen gebruik.

  • Ik accepteer overige cookies van derde partijen (bijv. YouTube)

    Ik ga akkoord met het plaatsen van cookies waarmee ik organisaties in staat stel om mijn internetgedrag ook bij bezoek aan andere websites te volgen.