Van een vaas tot een compleet tinnen servies; van een volledige nederzetting tot een ezelgraf; wegen, menselijke resten, bruggen… uit de ijzertijd, de Romeinse tijd, de Tachtigjarige Oorlog. De ondergrondse wereld herbergt schatten van klein tot groot. En allemaal even belangrijk. Enerzijds om rekening mee te houden bij vergunningverlening; anderzijds vanwege de bijzondere verhalen die ze vertellen. We nemen een duik in de wereld van Ria Berkvens en halen met haar naar boven wat onder ons verscholen ligt.
Opgraven zelf doet ze nog zelden, maar ze heeft nog steeds een neusje voor het vinden van ondergrondse schatten. Haar ervaren oog ziet tijdens een bezoek aan opgravingen af en toe grondsporen en verkleuringen die anderen ontgaan. En dan gaat de schep weer dieper de grond in. Ria Berkvens is sinds 2007 regioarcheoloog voor de Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant. In die functie adviseert ze 16 gemeenten in ons werkgebied. Vijf daarvan hebben een eigen gemeente/stadsarcheoloog: Eindhoven, Helmond, Eersel, Laarbeek en Gemert-Bakel. Dat zijn collega’s met wie ze regelmatig samenwerkt.
Regioarcheoloog Ria Berkvens
Muntschatten
Een achtergesteld gebied waar niets te vinden valt? Zo staat onze regio bekend. Niet dus, weet Ria. “Ik stel dat beeld bij tijdens lezingen. In elke gemeente hier vinden we Romeinse nederzettingen. Die beschaving zit dus gewoon in onze basis. En nog zo’n fabeltje. Over de vroege, donkere middeleeuwen. Met inderdaad sporen van volksverhuizingen. We hebben ook muntschatten gevonden die erop duiden dat dit destijds een rijk gebied was.” De geschiedenis herschrijven, nee. Maar wel vertellen over wat zich werkelijk heeft afgespeeld in de oudheid op basis van de vondsten in de grond. Dat ziet Ria als haar missie.
Bestemmingsplannen
Ook al valt dat niet onder haar functieomschrijving. Ria werkt als een soort regisseur, die aangeeft waar archeologische onderzoeken moeten worden uitgevoerd in het kader van de ruimtelijke ordening. Ze is hierbij een direct verlengstuk van meerdere gemeenten in de regio. Archeologie is de wetenschap waarbij je onderzoek doet om kennis te kunnen vergaren en toetsen. Die taak is met de Wet op de archeologische monumentenzorg uit 2007 bij gemeenten neergelegd. Omgevingsdiensten verlenen vergunningen en houden toezicht op milieuregels en de leefomgeving, waaronder erfgoed. Ria controleert vooral bestemmingsplannen en toetst archeologische rapporten. Ook houdt ze toezicht op het archeologisch veldwerk. En maakt zogenaamde archeologische erfgoedkaarten voor de gemeenten. Die vormen de onderleggers voor de bestemmingsplannen. “We hebben ongeveer 70% van de ondergrondse wereld in kaart gebracht”, vertelt ze.
Advies geven
Verder adviseert Ria op aanvraag over beleid of over concrete bouwplannen en vergunningen. “Een groot deel van de vondsten liggen ondergronds goed. Hout, metaal en textiel bijvoorbeeld zijn bovengronds moeilijk goed te houden. Conserveren vraagt veel tijd en geld. We laten ze dan liever liggen tot later, als er misschien veel betere technieken zijn ontwikkeld. Andere vondsten graven we op, bijvoorbeeld omdat ze in de weg liggen bij de bouw van woningen. Of omdat ze zó bijzonder zijn dat we ze willen laten zien aan het grote publiek. En soms is het advies om ergens niet te bouwen. Bijvoorbeeld in de gemeente Bergeijk. Daar zijn nieuwbouwplannen op een plek waar vroeger een middeleeuwse kerk heeft gestaan en een begraafplaats lag. Het kost veel geld om de resten van die middeleeuwse begraafplaats op te graven. En de dichtheid van de ondergrondse vondsten is dusdanig, dat je daar niet ‘archeologievriendelijk’ kunt bouwen, bijvoorbeeld op palen."
Terug naar de verhalen. Ria, die overigens kunstgeschiedenis en archeologie studeerde: “Wat we vinden, vertelt een verhaal. Zoals dit verhaal uit de Tachtigjarige Oorlog. Door onze vondsten weten we dat mensen waardevolle spullen hebben verstopt om te voorkomen dat ze werden geroofd. We vonden vorig jaar in Heeze een compleet tinnen servies met kandelaars, 20-delig. Puntgaaf. Niet gedumpt maar voorzichtig gestapeld, verborgen, in een waterput. Omdat wij het servies zo aantroffen, is het toentertijd dus niet gevonden.”
Historie in 3D
Ria’s oproep: “Eigenlijk moet elke gemeente een eigen archeoloog hebben. Het is namelijk belangrijk dat je archeologische kennis hebt van je gebied. Niet alleen in het kader van de vergunningverlening. Doe iets met de resultaten van archeologisch onderzoek. Breng iets van beneden terug naar boven. Laat als gemeente zien wat er in je fundament zit, wat jouw basis is. Verbeelding die inspireert. Zoals in Oirschot. Daar zijn onder de bouwgrond van Hof van Solms serviesborden gevonden. Die worden nagemaakt en komen terug in de gevels van de nieuwbouwwoningen. Ander voorbeeld: in Mierlo is een weiland, waar koeien staan. Niets bijzonders zou je denken. Maar dat weiland is aangewezen als gemeentelijk archeologisch monument. Want het is het voormalige kasteelterrein met restanten van Kasteel Mierlo, dat dateert uit de late middeleeuwen. Daarvan is een 3D-visualisatie gemaakt, bestaande uit 5 filmpjes. Over onder meer de historie en bewoners, de heksenvervolging en het verval. Zo komt het kasteel weer een beetje terug in het landschap. En geef je de mensen waardevol historisch besef mee en inzicht in de eigen identiteit en binding met de gemeenschap.”
Meer informatie of vragen over dit onderwerp? Neem contact op met de ODZOB via het algemene telefoonnummer 088 3690 369 en vraag naar Ria Berkvens.
